Редакциялық этика
«Natura Scientia Journal» ғылыми журналы әртүрлі халықаралық ұйымдар (мысалы, Жарияланым этикасы жөніндегі комитет – COPE) белгілеген этикалық қағидаттарды қатаң сақтауға және осы талаптарға сәйкес келудің үздік тәжірибесін қамтамасыз ету үшін ережелер мен нормаларды орната отырып, жарияланымның жоғары стандарттарын ұстануға міндеттенеді.
«Астана халықаралық университеті» ЖШС журналының редакциясы мақалаларды жариялауға қабылдау туралы шешім қабылдауға жауапты. Редакторлардың ұсынылған жұмыстарды бағалауы тек қана олардың зияткерлік мазмұнымен шектелуі тиіс. Редакция жала жабу, авторлық құқықты бұзу немесе плагиатқа қатысты заң талаптарын бұзатын кез келген материалды өз қалауы бойынша қабылдамауы мүмкін. Редакция мақалалар жарияланғанға дейін олардың құпиялығын қамтамасыз етуге міндетті.
Рецензияланатын журналда мақала жариялау – білімнің қисынды әрі құнды жүйесін дамытудағы маңызды бөлік. Бұл авторлар мен оларды қолдайтын мекемелер жұмысының сапасын көрсетеді. Рецензияланатын мақалалар ғылыми әдістің үлгісі болып табылады. Сондықтан жариялау процесіне қатысушы барлық тараптардың – автор, журнал редакторы, рецензент, баспагер және қоғам – күтілетін этикалық мінез-құлық стандарттарын сақтау маңызды.
1. Авторлардың міндеттері
Авторлар барлық қатысушылардың авторлыққа қойылатын белгіленген критерийлерге сәйкес келетінін қамтамасыз етуі тиіс. Авторлық зерттеуге елеулі үлес қосқан, қолжазбаны дайындауға немесе сыни талдауға қатысқан, соңғы нұсқасын мақұлдаған және жұмыстың тұтастығына жауапкершілік алған адамдармен шектелуі тиіс.
Авторлар қолжазбаны ұсынар алдында авторлар тізімін және ретін мұқият қарап, барлық бірлескен авторлардың келісімін алуы керек.
Егер зерттеуге автор болып саналмайтын, бірақ елеулі үлес қосқан тұлғалар қатысса, оларға тиісті алғыс пен мойындау көрсетілуі тиіс.
2. Түпнұсқалық және плагиат
Авторлар бұрын жарияланбаған түпнұсқа жұмыстарды ұсынуы қажет. Плагиаттың кез келген түрі тыйым салынады және ол этикаға жат қылық болып саналады. Басқа зерттеу нәтижелерін дәйексөз жасағанда тиісті сілтеме берілуі тиіс. Авторлар ғылыми нәтижелердің тұтастығын сақтау үшін артық немесе қайталанатын жарияланымдарға жол бермеуі керек. Артық жарияланымдарға бір зерттеуді бірнеше журналға бөліп жариялау немесе өзіндік плагиат жатады, ал қайталанатын жарияланымдар – бір зерттеуді екі немесе одан да көп журналға ұсынуды білдіреді.
3. Деректердің тұтастығы мен құпиялығы
Авторлар түпнұсқа деректерді ұсынуы және олардың дұрыс құжатталуын қамтамасыз етуі тиіс. Егер зерттеу нәтижелерінің ашықтығы мен қайталанғыштығын қамтамасыз ету қажет болса, редактор сұраған жағдайда бастапқы деректер мен материалдарды беруі керек.
Құпия деректерді, ресми ақпаратты немесе мемлекеттік маңызы бар мәліметтерді пайдаланғанда авторлар этикалық және заңдық нормаларды сақтауы тиіс.
Рецензия мазмұнын немесе редакциялық хат-хабарларды жария ету дұрыс емес әрекет болып саналады.
4. Мүдделер қақтығысы
Авторлар ықтимал барлық мүдделер қақтығысын ашық көрсетуі тиіс. Бұған қаржылық, жеке немесе институционалдық байланыстар кіреді және олар зерттеу нәтижелеріне немесе олардың интерпретациясына ықпал етеді деп қабылдануы мүмкін. Мысалы, коммерциялық ұйымдардың қаржыландыруы, жарияланымнан пайда көруі мүмкін ұйымдармен байланыс, немесе жеке қатынастар.
Авторлар өз зерттеулерін қаржыландырудың барлық көздерін – гранттар, демеушілік немесе сыртқы ұйымдардың қаржылай қолдауын көрсетуі тиіс. Сондай-ақ бұл қаржыландыру көздерінің зерттеу дизайнында, деректерді жинауда және талдауда, нәтижелерді интерпретациялаудағы рөлін түсіндіруі қажет (қолданылса).
5. Қауіптер және адам мен жануарларды зерттеу нысаны ретінде пайдалану
Жеке адамдардың, жануарлардың немесе құпия деректердің қатысуымен зерттеу жүргізгенде, авторлар этикалық нормаларды сақтауы және қатысушылардың құқықтарын, қадір-қасиетін және құпиялылығын қорғауды қамтамасыз етуі тиіс. Зерттеу процесінің барлық кезеңінде тұлғаға құрмет пен әділеттілік сақталуы керек.
Авторлар зерттеуді бастамас бұрын барлық қажетті этикалық рұқсаттарды алғанына көз жеткізуі тиіс. Құпия деректер қолданылған жағдайда қатысушылардың келісімі алынуы қажет, ал деректерді өңдеу құпиялылық заңдары мен ережелеріне (мысалы, GDPR, HIPAA) сәйкес жүргізілуі керек. Авторлар зерттеу тұтастығы мен қатысушылардың әл-ауқатын қорғау үшін өз зерттеулерінің этикалық және заңдық талаптарға сәйкестігіне толық жауап береді.
